Jerzy Iszkowski

Wojsko i służby mundurowe

Jerzy Michał Erazm Iszkowski, znany również jako Jerzy Dybek, był wyjątkową postacią polskiego lotnictwa. Urodził się 31 marca 1914 roku w Nowym Sączu, gdzie spędził większość swojego życia, aż do śmierci 29 sierpnia 1962 roku. Swoją karierę wojskową rozpoczął jako pilot w 2 pułku lotniczym w Krakowie, gdzie zyskał uznanie za swoje umiejętności i determinację.

W czasie II wojny światowej, Iszkowski służył jako kapitan w 304 dywizjonie Polskich Sił Powietrznych stacjonującym w Wielkiej Brytanii, gdzie walczył u boku sojuszników. Jego odwaga i poświęcenie sprawiły, że został awansowany na stopień majora oraz zaliczony do elitarnej grupy cichociemnych, wyspecjalizowanych w działaniach specjalnych. Po wojnie, niestety, doświadczył represji oraz uwięzienia, co wstrząsnęło jego życiem i karierą.

Jednakże, dzięki wysiłkom na rzecz uzyskania sprawiedliwości, Iszkowski został zrehabilitowany w 1956, a następnie w 1999 roku, co ukazało jego zasługi dla kraju i wojska. Po okresie trudności, znalazł swoje miejsce jako wiceprezes oraz instruktor lotniczy w Aeroklubie Podhalańskim w Nowym Sączu, gdzie dzielił się swoją pasją do lotnictwa z młodszymi pokoleniami.

Jego osiągnięcia zostały uhonorowane, a Jerzy Iszkowski został kawalerem Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari, co stanowi dowód na jego niezwykłe poświęcenie i zainteresowanie lotnictwem oraz obronnością Polski.

Życiorys

Fascynacja lotnictwem

Już w czasach gimnazjalnych, Iszkowski wykazywał głębokie zainteresowanie lotnictwem oraz dążył do zbudowania własnego szybowca. Był liderem szkolnego koła Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, co umożliwiło mu wzięcie udziału w szkoleniach organizowanych w Szkole Szybowcowej w Tęgoborzu. W 1932 roku zdobył kategorię B pilota szybowcowego.

We wrześniu 1933 roku zdecydował się na krok ku przyszłości i wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. Już w październiku 1935 roku zgłosił się do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, gdzie z powodzeniem kontynuował naukę na drugim roku. Szkołę oraz kursy w Lotniczej Szkole Bombardowania i Strzelania w Grudziądzu ukończył w październiku 1937, kończąc z 16. lokatą jako podporucznik pilot. Został przydzielony do 24 eskadry liniowej 2 pułku lotniczego w Krakowie w charakterze pilota III klasy. W dniu 12 czerwca 1939 roku, przeniesiono go do 22 eskadry bombowej, gdzie objął funkcję szefa pilotów w jednostce treningowej.

Odwrót w kampanii wrześniowej

Początkowo podczas kampanii wrześniowej Iszkowski skupiał się na spełnianiu różnych poleceń dotyczących szkolenia pilotów. W dniu 14 września 1939 roku, odebrał ważne zadanie: miał jako dowódca plutonu pilotów udać się w celu odbioru francuskich samolotów, które miały czekać w Aleksandrii. W wyniku sowieckiej inwazji, 17 września 1939 roku Iszkowski wraz z innymi pilotami przekroczył granicę polsko-rumuńską jako osoby internowane. Przez jakiś czas przebywał w obozach w Frecăței oraz Slatinie, skąd udało mu się uciec do Konstancy, gdzie otrzymał rozkazy, by przebyć trasę przez Timișoarę i Belgrad do Aten. Z Pireusu wsiadł na statek s/s Pułaski, który 24 października 1939 roku dotarł do Marsylii.

Na terenie Francji, wraz z innymi oficerami, znalazł się w koszarach w Salon, a od grudnia 1939 roku w polskiej bazie w Lyonie. W dniu 3 marca 1940 roku, został przydzielony do formowanego polskiego dywizjonu bombowego, stacjonującego na lotnisku St-Jaques w Bretanii, gdzie pełnił rolę pilota instruktora. 11 czerwca 1940 roku, został oddelegowany do jednostki lotniczej w Châteauroux w centralnej Francji, jednak nie zastał już tam jednotek. W obliczu ofensywy niemieckiej w kampanii francuskiej, próbował dwukrotnie uprowadzić samolot na lotnisku w Bordeaux, jednak bez skutku. Ostatecznie zdecydował się na przeprawę morską, korzystając z polskiego statku Robur III, którym 21 czerwca 1940 roku dotarł do portu Falmouth w Wielkiej Brytanii.

Służba w Polskich Siłach Powietrznych

W Wielkiej Brytanii zgłosił się do Polskich Sił Powietrznych (PSP), gdzie został zarejestrowany pod numerem P-0403. 4 września 1940 roku dołączył do 304 dywizjonu bombowego na lotnisku RAF Bramcote. Tam odbył szkolenie na bombowcach Fairey Battle, a od grudnia 1940 roku na Wellingtonach w RAF Syerston. Jako drugi pilot uczestniczył w pierwszej operacji bojowej dywizjonu, w nocy z 24 na 25 kwietnia 1941 roku, bombardując zbiorniki paliw w Rotterdamie. W kolejnych lotach, jako dowódca załogi, brał udział w misjach bojowych w ramach grupy lotnictwa bombowego RAF Bomber Command, atakując niemieckie miasta oraz porty, w tym nimi Brest i Hawru.

Od maja 1942 roku, 304 dywizjon został przeniesiony do lotnictwa obrony wybrzeża (RAF Coastal Command), gdzie Iszkowski odbył trzy loty patrolowe nad Atlantykiem. Ponieważ wykonał ponad 30 lotów bojowych, zgodnie z regulaminem wojskowym, 22 maja 1942 roku został przeniesiony do 18 OTU w RAF Bramcote jako instruktor, a 17 czerwca tego samego roku został mianowany dowódcą eskadry treningu operacyjnego załóg bombowych. Po sformowaniu 6 (C) OTU w RAF Thornaby, został 25 lutego 1943 roku przywrócony do 304 dywizjonu na dowódcę eskadry. Oficjalną służbę w dywizjonie zakończył 31 marca 1943 roku, jednak wciąż wykonywał misje, ostatni, 47. lot bojowy nad Atlantykiem, odbył 7 lipca 1943 roku.

W służbie Armii Krajowej – cichociemny

Iszkowski, 23 lutego 1942 roku, zgłosił swój akces do służby w okupowanej Polsce w Inspektoracie Polskich Sił Powietrznych. Zgłoszenie zostało przyjęte w kwietniu 1943 roku, a on sam podjął kursy oraz szkolenia z zakresu działań dywersyjnych dla cichociemnych, w ramach Special Training School (STS). Program obejmował również naukę pilotażu niemieckich samolotów, takich jak Heinkel He 111H, Junkers Ju 88 oraz Messerschmitt Bf 110.

15 grudnia 1943 roku złożył przysięgę Armii Krajowej w Londynie, przyjmując nową tożsamość – stał się Jerzym Dybkiem, ps. Orczyk. Na terenie kraju używał także nazwisk Jerzy Czerski oraz Stanisław Urbański, a także różnych pseudonimów, takich jak Kord, Cord i Podwozie. Przechodząc formalną rejestrację w Armii Krajowej, przestał być oficerem RAF, jednak wciąż pozostawał oficerem Wojska Polskiego, chcąc zdobyć urlop w PSP.

Grupa cichociemnych, w tym Iszkowski, została wysłana statkiem do Neapolu, gdzie dotarli 15 stycznia 1944 roku, czekając na dalsze instrukcje w Laureto, koło Brindisi. Tam stacjonowała 1586 Eskadra Specjalnego Przeznaczenia, odpowiedzialna za przerzut osób do krajów okupowanych. W kwietniu 1944 roku, grupa w składzie: ppłk pil. Jan Biały ps. Kadłub, kpt. pil. Jerzy Iszkowski ps. Orczyk, kpt. pil. Bronisław Lewkowicz ps. Kurs, por. technik Edmund Marynowski ps. Tryb, otrzymała instrukcje od specjalnego kuriera z Londynu: „Powiadomić dowódcę Armii Krajowej, że powstanie nie będzie wspierane lotnictwem…”. Grupa wystartowała w nocy z 27 na 28 kwietnia 1944 roku samolotem Liberator pod dowództwem mjr. Stanisława Króla (dowódca eskadry 1586). Zrzut wykonano w rejonie o kryptonimie „Koza” w pobliżu Bychawy koło Lublina, co stanowiło 48. lot bojowy Iszkowskiego. Po wyleczeniu kontuzjowanej nogi, którą uszkodził podczas skoku, został wysłany do Warszawy, aby przejść aklimatyzację.\

Aresztowanie i pobyt w więzieniu

W dniu 1 stycznia 1945 roku został aresztowany przez sowieckie NKWD. Po brutalnym śledztwie, w procesie przed polskim Wojskowym Sądem Okręgowym, skazano go 13 marca 1945 roku na karę śmierci, która została zmieniona na 10 lat więzienia 21 marca 1945 roku. Dzięki usilnym staraniom jego żony Eugenii, od 9 maja 1945 roku przebywał u Stanisława Szwalbego. W rewizji procesu w czerwcu 1946 roku, karę zmniejszono do 2 lat, a w lipcu tego samego roku zaliczono mu okres aresztowania, co sprawiło, że 1 stycznia 1947 roku opuścił więzienie we Wronkach.

Okres powojenny

Po wyjściu z więzienia Iszkowski osiedlił się w Nowym Sączu, gdzie podjął pracę jako instruktor-pilot w Szkole Szybowcowej w Tęgoborzu. Tam wykonał przeloty wymagane do uzyskania Srebrnej Odznaki Szybowcowej, osiągając wysokość 1600 m przy łącznym czasie lotu wynoszącym 5 godzin i 4 minuty. W jesieni 1948 roku nakazano mu zwolnienie ze Szkoły, a w 1951 roku został zdegradowany do stopnia szeregowca. W ciągu następnych lat, aż do 1956 roku, był kolejno zwalniany z pracy, często będąc inwigilowanym przez agentów UB, podlegających Powiatowemu Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego w Nowym Sączu oraz Wojewódzkiemu Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego z Krakowa. W 1956 roku przywrócono mu rangę majora rezerwy, a w 1957 roku został zatrudniony w reaktywowanym Aeroklubie Podhalańskim w Nowym Sączu, gdzie aż do końca życia sprawował funkcję wiceprezesa. Angażował się w organizację zawodów lotniczych, pełniąc rolę zawodnika, komisarza sportowego oraz przewodniczącego komisji sędziowskiej. Od 1960 roku objął stanowisko kierownika lotniska Aeroklubu w Łososinie Dolnej.

Jerzy Iszkowski zmarł 31 sierpnia 1962 roku i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu. Jego wyrok śmierci z 1945 roku został unieważniony 11 maja 1999 roku przez Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, co stanowiło pełną rehabilitację. Jako autor wielu prac związanych z szkoleniem lotniczym, nawet w trakcie pobytu w więzieniu, sporządzał podręcznik do szkolenia załóg bombowych. Na podstawie własnych notatek z czasów pobytu w Anglii, napisał również obszerną relację, która została opublikowana w takiej formie, w jakiej ją pozostawił.

Życie rodzinne

Jerzy Michał Erazm Iszkowski urodził się w rodzinie nauczycielskiej. Jego ojciec, Erazm, był nauczycielem gimnazjalnym i zmarł, gdy Jerzy miał jedynie 4 lata i 6 miesięcy. Jego matka, Amelia, po stracie męża, wyszła za Józefa Kostańskiego, a Jerzy miał starszą siostrę Zofię. Pomimo zmian, dzieci zachowały swoje nazwisko Iszkowski. W 1933 roku ukończył II Gimnazjum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu, zdając maturę.

3 września 1939 roku Iszkowski, lecąc z Krakowa, wylądował we wsi Michałowice, gdzie poślubił Eugenię Michajłow w pobliskiej parafii w Więcławicach Starych. Zaraz po ślubie musiał, zgodnie z rozkazem, kontynuować swoją podróż do Lwowa. Spotkali się ponownie po 7 latach i siedmiu miesiącach. Jako cichociemny, nie mógł nawiązać kontaktu z rodziną, a sam Iszkowski i jego żona nie mieli dzieci.

Awanse

Stopnie wojskowe w Polsce obejmują wiele poziomów awansów, które świadczą o rozwoju kariery wojskowej. Pierwszym stopniem, który można zdobyć, jest plutonowy podchorąży, który został wprowadzony w marcu 1934 roku, podczas II Rzeczypospolitej.

Następnie, 15 października 1937 roku, nadano stopień podporucznika, mając wpływ na rozwój wielu oficerów w tej epoce, z datą starszeństwa na 1 października 1937 roku. Kolejnym krokiem w hierarchii wojska był awans na porucznika, który nastąpił 20 marca 1941 roku w ramach Polskich Sił Zbrojnych (PSZ).

W 1942 roku, 1 marca, nastąpił awans do rangi kapitana, a następnie, 28 kwietnia 1944 roku, major – ten awans miał miejsce w momencie skoku w Polsce . Po zakończeniu wojny, w 1948 roku, stworzono nową rzeczywistość, w której Iszkowski uzyskał status majora rezerwy w trakcie demobilizacji. Niestety w 1951 roku, w wyniku degradacji, powrócił do rangi szeregowego.

Jednakże, w 1956 roku, po pewnym czasie, przywrócono mu stopień majora rezerwy.

Stopnie wojskowe w lotnictwie brytyjskim również określają hierarchię oraz rozwój kariery pilotów. Pierwszym stopniem, który można zdobyć, jest Pilot Officer (P/O), który został przyznany od 1 sierpnia 1940. Następnie, 20 marca 1941 roku, awansowano do stopnia Flying Officer (F/O). W miarę zdobywania doświadczenia, 14 stycznia 1942 roku, można było otrzymać stopień Flight Lieutenant (F/Ltn).

Ostatecznie, 16 maja 1942 roku, niektórzy piloci zostali awansowani do rangi Squadron Leader (S/Ldr), co odzwierciedlało ich odpowiedzialność i umiejętności w lotnictwie.

Odznaczenia

Jerzy Iszkowski był uhonorowany wieloma odznaczeniami, które odzwierciedlają jego odwagę i poświęcenie. Wśród polskich wyróżnień znalazły się:

  • Krzyż Walecznych (po raz pierwszy 9 czerwca 1941),
  • Krzyż Walecznych (po drugi i trzeci 24 sierpnia 1941),
  • Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (10 września 1941),
  • Krzyż Walecznych (po raz czwarty 23 stycznia 1942),
  • Medal Lotniczy (po raz pierwszy 30 sierpnia 1946),
  • Medal Lotniczy (po raz drugi, trzeci, czwarty 30 września 1946),
  • Złoty Krzyż Zasługi (1959).

Oprócz polskich odznaczeń, jego osiągnięcia zostały również docenione przez władze brytyjskie, przyznając mu m.in.:

  • Distinguished Flying Cross DFC (21 września 1942),
  • 1939–1945 Star,
  • Air Crew Europe Star,
  • War Medal 1939–1945.

Upamiętnienia

Pomnik poświęcony Jerzemu Iszkowskiemu znajduje się na terenie Aeroklubu Podhalańskiego, a jego podstawowym elementem jest tablica upamiętniająca tego wybitnego pilota.

W Nowym Sączu jedna z ulic została nazwana jego imieniem — majora Jerzego Iszkowskiego, co stanowi hołd dla jego zasług i pamięci o nim.

Szkoła Podstawowa w Tęgoborzy także nosi imię mjr. pil. Jerzego Iszkowskiego, co świadczy o znaczeniu, jakie ma jego postać w lokalnej społeczności.

Dodatkowo, wyróżnia się Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK w Warszawie, na którym znajduje się tablica z nazwiskami wszystkich cichociemnych, wśród których również upamiętniono Jerzego Iszkowskiego.

Przypisy

  1. MLP D 5, Wykaz Zrzutów Spadochronowych, Muzeum Lotnictwa Polskiego, 29.01.2023 r.
  2. Iszkowski 2018b, s. 300–441.
  3. Iszkowski 2018c, s. 36–38.
  4. Iszkowski 2018c, s. 40.
  5. Iszkowski 2018c, s. 49–70.
  6. Kopia deklaracji zgłoszenia znajduje w Izbie Pamięci w Szkole w Tęgoborzy.
  7. Karta ewidencyjna Iszkowskiego P0403 w archiwum RAF Northolt.
  8. Karta ewidencyjna 591 w archiwum RAF Northolt.
  9. Iszkowski 2018, s. 90–100.
  10. Iszkowski 2018, s. 111.
  11. Iszkowski 2018, s. 17.
  12. Iszkowski 2018, s. 140–188.
  13. Iszkowski 2018, s. 190–295.
  14. Tochman 2011, s. 82.
  15. Szołdrska 1998, s. 299, 368.
  16. Biuletyn Aeroklubu RP nr 153/1948.
  17. „Burza” w Ośrodku Wołomińskim AK, akapit: Obsada dowódcza 32 pułku piechoty 8 DP.
  18. Turlejska 1989, s. 99.
  19. Życie będzie biegło dalej aż kark skręci, tom: 2, 3, 4.
  20. Dokument nadanie DFC, z arch. RAF Northolt.
  21. Dokument Zarządzenie Naczelnego Wodza, z arch. RAF Northolt.

Oceń: Jerzy Iszkowski

★★★★★
Średnia ocena:4.82 Liczba ocen:21