Artur Eisenbach

---

Życiorys

Artur Eisenbach, urodzony w Nowym Sączu w ubogiej rodzinie ortodoksyjnych Żydów, był synem Chaima Eisenbacha oraz Zipory, z domu Zimetbaum. Po zakończeniu edukacji w szkole podstawowej, rozpoczął pracę jako ślusarz. W 1923 roku ukończył kursy nauczycielskie w Wilnie, a w 1927 roku przeniósł się do Krakowa. W 1930 roku zdał maturę, a następnie zainicjował studia z zakresu historii na Uniwersytecie Jagiellońskim, które jednak ukończył na Warszawskim. Był uczniem Marcelego Handelsmana, u którego pisał swoją pracę magisterską.

W 1931 roku Eisenbach przeprowadził się do Bielska. Zdobył stopień magistra w 1935 roku, po którym podjął pracę w Towarzystwie Ochrony Zdrowia. Przynależał do grona historyków, którzy zajmowali się badaniem historii Żydów w Polsce. Jego współpraca z Żydowskim Instytutem Naukowym w Wilnie JIWO oraz członkostwo w Warszawskiej Komisji Historycznej JIWO potwierdzają jego zaangażowanie w badania nad przeszłością swoich rodaków.

Na początku II wojny światowej, wraz z rodziną, udał się do miejscowości Buczacz, rodzinnego miasta żony, gdzie w 1942 roku zginęła jego małżonka oraz córka. Został zesłany w głąb Związku Radzieckiego, skąd w 1946 roku, jako repatriant, wrócił do Polski, osiedlając się w Warszawie. Wkrótce został członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR), a od 1948 roku także Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W 1947 roku rozpoczął pracę w Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej przy Centralnym Komitecie Żydów Polskich, a następnie zajął stanowisko kierownika archiwum w Żydowskim Instytucie Historycznym (ŻIH), którym kierował w latach 1966–1968.

Jego kadencja dyrektorska dobiegła końca po wydarzeniach marca 1968 roku, głównie ze względu na jego skuteczne działania na rzecz ochrony zbiorów przed planowaną likwidacją. Równolegle z pracą w ŻIH, w 1966 roku stanął na czoło Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, a w 1977 roku przeszedł na emeryturę.

W 1982 roku był konsultantem podczas kręcenia filmu Jerzego Kawalerowicza pod tytułem Austeria. W 1987 roku wyjechał do Izraela, gdzie współpracował z Uniwersytetem Hebrajskim w Jerozolimie oraz Instytutem Jad Waszem. W obliczu narastającej choroby nowotworowej, podjął tragiczny krok, kończąc swoje życie w Tel Awiwie, gdzie również został pochowany. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie.

Twórczość

Artur Eisenbach, wybitny badacz historii Żydów, poświęcił swoją karierę głównie gromadzeniu oraz opracowywaniu dokumentów związanych z Holocaustem. Materiały te miały kluczowe znaczenie jako dowody w procesach przeciwko hitlerowskim zbrodniarzom. W swoim dorobku naukowym skupił się również na badaniu historii Żydów w drugiej połowie XVIII oraz XIX wieku. W ostatnich latach życia zaangażował się w przygotowanie edycji wszystkich dzieł Emanuela Ringelbluma.

W jego twórczości znajdują się m.in. następujące publikacje:

• 1953: Hitlerowska polityka eksterminacji Żydów w latach 1939–1945,
• 1972: Kwestia równouprawnienia Żydów w Królestwie Polskim,
• 1976: Hotel Lambert wobec sprawy żydowskiej w przededniu Wiosny Ludów,
• 1976: Wielka emigracja wobec kwestii żydowskiej: 1832–1849,
• 1976: Problem emancypacji Żydów w opinii Wielkiej Emigracji przed powstaniem styczniowym,
• 1976: Ludność żydowska Królestwa a powstanie listopadowe,
• 1983: Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX w.,
• 1988: Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785–1870 na tle europejskim.

---

Oceń: Artur Eisenbach

---