Julian Antonisz, którego pełne imię i nazwisko brzmi Julian Józef Antoniszczak, to postać, która na stałe wpisała się w historię polskiej sztuki. Urodził się 8 listopada 1941 roku w Nowym Sączu, a jego życie zakończyło się 31 stycznia 1987 roku w Lubniu. Jako artysta plastyk, scenarzysta oraz twórca eksperymentalnych filmów animowanych, Antonisz zasłynął z niezwykłej kreatywności i innowacyjnego podejścia do sztuki.
W swojej pracy nie ograniczał się jedynie do malarstwa czy rysunku, ale także angażował się w komponowanie muzyki oraz wynalazczość, co dodatkowo podkreśla jego wszechstronność. Jego niezwykłe osiągnięcia oraz wpływ na rozwój sztuki animowanej w Polsce są niezaprzeczalne i z pewnością zasługują na szczegółowe omówienie.
Życiorys
Wykształcenie
Julian Antonisz zdobył swoje pierwsze muzyczne doświadczenia w średniej szkole muzycznej, po czym w 1965 roku podjął studia wyższe na Wydziale Malarstwa i Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jego nauki odbywały się pod okiem Kazimierza Urbańskiego. Warto wspomnieć, że przez dwa lata Antonisz interesował się również fizyką, studiując na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1968 roku był jednym z współzałożycieli krakowskiej filii Studia Miniatur Filmowych, które ostatecznie w 1974 roku przekształciło się w samodzielne Studio Filmów Animowanych. Ponadto, współtworzył kabaret „Zdrój Jana”, który działał w Klubie pod Ręką. Ta sama nazwa została wykorzystana dla zespołu Zdrój Jana.
Twórczość filmowa
Debiut Antonisza miał miejsce w 1967 roku, kiedy to stworzył kombinowany film animowany pod tytułem Fobia, który opowiadał groteskową historię malarza zmagającego się z brakiem weny twórczej. Kolejny film, W szponach sexu (1969), poruszał temat mężczyzn odpowiadających na ogłoszenie kobiety poszukującej partnera. Dla młodszej widowni stworzył tytuły takie jak Jak nauka wyszła z lasu (1970) oraz Jak to się dzieje… (1971).
Największą popularność przyniosły mu filmy takie jak Jak działa jamniczek (1971), który był surrealistycznym wykładem na temat budowy jamnika i z czasem zyskał status manifestu ekologicznego. Tysiąc jeden drobiazgów (1972) nawiązywał do tematów z Fobii, a Strachy na lachy (1973) przedstawiały w żartobliwy sposób początki słowiańskiej państwowości. Kolejne produkcje, takie jak Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach (1973) oraz Kilka praktycznych sposobów na przedłużenie sobie życia (1974), stały się satyrycznym komentarzem na temat palenia tytoniu oraz procesu starzenia się. Jego dzieło Film o sztuce… (biurowej) (1975) również odnosiło się do problematyki biurokracji, podczas gdy Bajeczka międzyplanetarna (1975) przewidywała przygody małej dziewczynki w przestrzeni kosmicznej. Film grozy (1976) z kolei okazał się parodią konwencji horrorów.
Od 1977 roku Antonisz wykorzystywał nowatorską technikę noncamerową, w której malował poszczególne kadry na taśmie filmowej. W tym stylu powstały takie filmy jak Słońce (1977), Katastrofa (1977), Co widzimy po zamknięciu oczu i zatkaniu sobie uszu (1978) oraz Dziadowski blues non camera, czyli nogami do przodu (1978). Ponadto, znaczącą uwagę zwrócił swoim Ostry film zaangażowany (1979), w którym sprzeciwiał się likwidacji krakowskich kiosków reklamujących wydarzenia kulturalne. W latach 1981-1987 Antonisz tworzył Polską Kronikę non-camerową, satyryczną wersję Polskiej Kroniki Filmowej. Niestety, podczas realizacji trzynastego odcinka zmarł 31 stycznia 1987 roku w wieku 45 lat, po doznaniu zawału serca.
Twórczość pozafilmowa
Jest także znany z zamiłowania do urządzeń mechanicznych, a podczas studiów skonstruował „samochód” z dwóch rowerów. Wiele z jego filmów noncamerowych wykorzystuje różne „maszyny filmowe”, w tym antoniszograf fazujący, który wydrapywał na taśmie filmowej klatki z płynnym przejściem. Skonstruował również prototyp chropografu, urządzenia przenoszącego obrazy na kawałki celuloidu w formie różnego rodzaju struktur, które miały być używane przez osoby niewidome.
Życie prywatne
Julian Antonisz miał brata, Ryszarda Antoniszczaka, który był reżyserem oraz scenarzystą. Jego żona, Danuta Zadrzyńska, aktywnie uczestniczyła w tworzeniu jego filmów, kolorując kadry z produkcji noncamerowych. Para miała dwie córki: Sabinę i Malwinę. Ostatecznie, Julian Antonisz spoczywa w grobowcu na cmentarzu Rakowickim.
Styl filmowy
Julian Antonisz był niezwykle wszechstronnym artystą, który wychodził poza konwencjonalne ramy filmowe. Tworzył zarówno scenariusze swoich filmów, jak i je reżyserował, co czyniło go autorskim twórcą w pełnym tego słowa znaczeniu. Co więcej, komponował również muzykę do swoich dzieł, wzbogacając je o unikalne brzmienia i emocje.
W 1977 roku w swoim manifeście artystycznym prezentował nowatorską wizję filmu, która polegała na bezpośrednim tworzeniu obrazów na taśmie filmowej. Od tego momentu Antonisz konsekwentnie rozwijał tę technikę, detronizując tradycyjną kamerę. Zamiast nagrywać obraz za pomocą standardowych środków, skupił się na manualnym rysowaniu, malowaniu, a nawet wydrapywaniu klatek na taśmie.
Jego unikalne podejście do sztuki filmowej nie tylko wyróżniało go na tle innych twórców, ale także zrewolucjonizowało sposób postrzegania animacji i filmu jako formy artystycznej. Dzięki temu Antonisz stał się ikoną w dziedzinie filmografii eksperymentalnej.
Filmografia
Filmografia Juliana Antonisza jest niezwykle różnorodna i fascynująca. Jego prace ukazują unikalne podejście do sztuki filmowej, a także umiejętność łączenia różnych stylów i tematów. Poniżej przedstawiamy spis jego dzieł:
| Rok produkcji | Nazwa filmu |
|---|---|
| 1967 | Fobia |
| 1969 | W szponach sexu |
| 1970 | Jak to się dzieje… |
| 1970 | Jak nauka wyszła z lasu |
| 1971 | Jak działa jamniczek |
| 1971 | Tysiąc i jeden drobiazgów |
| 1973 | Strachy na lachy |
| 1973 | Te wspaniałe bąbelki w tych pulsujących limfocytach |
| 1974 | Kilka praktycznych sposobów na przedłużenie sobie życia |
| 1975 | Film o sztuce biurowej |
| 1975 | Bajeczka międzyplanetarna |
| 1976 | Film grozy |
| 1977 | Katastrofa |
| 1978 | Słońce – film bez kamery |
| 1978 | Ludzie więdną jak liście |
| 1978 | Dziadowski blues non-camera, czyli nogami do przodu |
| 1978 | Co widzimy po zamknięciu oczu i zatkaniu sobie uszu |
| 1979 | Ostry film zaangażowany |
| 1980 | Pan Tadeusz. Księga I. Gospodarstwo |
| 1980 | Dokument animowany non-camera, czyli reżyser Krzysztof Gradowski o sobie |
| 1981–1986 | Polska Kronika Non-camerowa, nr 1–12 |
| 1983 | Dodatkowe wole trawienne magistra Kiziołła |
| 1984 | Oberhausen, Duisburg, Düsseldorf, Dortmund, Hanower, Hamburg – non-camerowy reportaż z podróży po Republice Federalnej Niemiec |
| 1985 | Czyżby wolny rynek w organizmie biologicznym? |
| 1986 | Światło w tunelu |
Nagrody i wyróżnienia
Julian Antonisz, jako wybitny twórca filmowy, zdobył wielokrotne nagrody na krajowych i międzynarodowych festiwalach filmowych. Jego prace są doceniane zarówno w Polsce, jak i za granicą, co potwierdzają przyznane wyróżnienia.
| Rok | Film | Festiwal | Wyróżnienie |
|---|---|---|---|
| 1971 | Jak nauka wyszła z lasu | Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!” | Złote Koziołki |
| 1972 | Jak działa jamniczek | Ogólnopolski Festiwal Filmowy „Człowiek i jego środowisko” | Srebrny Feniks |
| Krakowski Festiwal Filmowy | Brązowy Lajkonik | ||
| Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim | Wyróżnienie przyznane przez Międzynarodowe Ekumeniczne Centrum Filmowe | ||
| Międzynarodowa Nagroda Ewangelicka | |||
| 1978 | W szponach sexu | Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Tours | Nagroda Jury |
| 1980 | Ostry film zaangażowany | Krakowski Festiwal Filmowy | Grand Prix Złoty Lajkonik |
| Brązowy Smok | |||
| Dziadowski blues non-camera, czyli nogami do przodu | Przegląd Filmów o Sztuce w Zakopanem | Srebrny Pegaz | |
| 1981 | Pan Tadeusz. Księga I. Gospodarstwo | Ministerstwo Kultury i Sztuki | Nagroda Ministra Kultury i Sztuki |
| 1982 | Polska Kronika Non-camerowa (nr 1) | Krakowski Festiwal Filmowy | Brązowy Lajkonik |
| 1984 | Polska Kronika Non-camerowa (nr 6) | Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen | Nagroda Główna |
| Nagroda FIPRESCI | |||
| 1986 | Światło w tunelu | Nagroda Szefa Kinematografii za zdjęcia w dziedzinie filmu animowanego | |
| Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Oberhausen | Nagroda Klubów Filmowych FICC | ||
| Polska Kronika Non-camerowa (nr 12) | Nagroda Szefa Kinematografii w dziedzinie filmu animowanego za zdjęcia (pośmiertnie) | ||
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Jan Dzieślewski | Maria Ritter | Monika Drożyńska | Natalia Szczypuła | Władysław Hasior | Urszula Ferenc | Lidia Ligęza | Jerzy Schejbal | Ewelina Marciniak (piosenkarka) | Józef Hałas | Kazimierz Kopczyński | Stanisław Murzański | Romuald Roman | Jacek Mazur | Bolesław Barbacki | Filip Pławiak | Wojciech Waglewski | Stanisław Kuskowski | Bolesław Raczyński | Katarzyna UcherskaOceń: Julian Antonisz