Bazylika kolegiacka św. Małgorzaty w Nowym Sączu

---

Historia

Kościół w Nowym Sączu ma swoje korzenie w okresie przełomu XIII i XIV wieku. W roku 1448 zyskał on status kolegiaty, nadany przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. W trakcie intensywnych przebudów XV wieku, do których doszło, zrealizowano dwie wieże, północną powstałą w 1460 roku oraz południową, która została ukończona w 1507 roku dzięki fundacji biskupa Jana Konarskiego. Ta południowa wieża, niestety, okazała się tak wadliwa, że musiała zostać rozebrana około 1580 roku, a następnie odbudowana w pełnym stylu renesansowym. Pełniąc funkcję dzwonnicy, umieszczono na niej cztery dzwony: największy „Michał Archanioł”, który jest największym dzwonem w Małopolsce po „Zygmuncie”, oraz mniejsze dzwony: „św. Jan”, „św. Małgorzata” i „św. Marcin”. W ciągu dalszych lat, kościół został wzbogacony o nowe kaplice, takie jak kaplica św. Jakuba, której budowa miała miejsce prawdopodobnie na przełomie XV i XVI wieku oraz kaplica Wniebowzięcia Matki Bożej, zbudowana w drugiej połowie XVI wieku. Te wszystkie prace architektoniczne doprowadziły do zatarcia pierwotnych cech stylowych.

W okresie I wojny światowej, dnia 10 października 1916 roku, dzwony kościelne zostały zabite przez Austriaków, przeznaczone na potrzeby wojenne; podobny los spotkał dwa nowe dzwony, które zarekwirowali Niemcy w roku 1941. W międzywojniu rozpoczęto prace nad przywróceniem i częściową rekonstrukcją dawnych walorów architektonicznych kościoła. Przebudowa wież miała miejsce w latach 1955–59, co pozwoliło im odzyskać historyczny wygląd. Następne zmiany dotyczyły prac nad wnętrzami przeprowadzonych w latach 1969–73.

W roku 1992 papież Jan Paweł II nadał kościołowi zaszczytny tytuł bazyliki mniejszej, co jest ważnym elementem tego wyjątkowego miejsca.

Architektura i wnętrze

Budynek kościoła łączy w sobie elementy stylu gotyckiego oraz barokowego. W skład jego architektury wchodzi barokowa fasada z dwiema imponującymi wieżami, a nawa główna jest połączona z kruchtą, która łączy obie wieże. Wokół nawy mieszczą się kaplice, które dopełniają całości.

Jednym z najcenniejszych zabytków jest najstarsze malowidło, a mianowicie fragmentaryczna gotycka polichromia z 1360 roku, która została odkryta w 1970 roku. Malowidło to można znaleźć na południowej ścianie prezbiterium i przedstawia sceny męczeństwa oraz ukrzyżowania.

W centralnym ołtarzu znajduje się obraz z kręgu Veraicon, który przedstawia Przemienienie Pańskie. Owego wizerunku pochodzenia włoskiego datowanego na XV wiek, przeniesiono tutaj w 1785 roku. Wnętrze kościoła wzbogacają różne cenne elementy, takie jak figura Madonny z Dzieciątkiem z XIV wieku oraz fryz z płaskorzeźb apostołów, który przybył tutaj po bitwie grunwaldzkiej. Dodatkowo, można zobaczyć trzy gotyckie portale z XV wieku oraz chrzcielnicę z 1557 roku. Ołtarze, zarówno główny, jak i dwa boczne, mają późnorenesansowy styl z XVII wieku, a w nawie wyróżniają się dwa rokokowe ołtarze boczne.

Organy, które posiada ten kościół, to wyjątkowy 34-głosowy instrument wykonany przez Włodzimierza Truszczyńskiego z Warszawy.

W pierwotnej formie gotyckiej, świątynia charakteryzowała się układem dwunawowym z trzema filarami, które były usytuowane na osi budowli. Takie rozwiązanie było stosunkowo rzadkie, gdyż ograniczało funkcjonalność i było sprzeczne z zasadami klasycznej kompozycji architektonicznej; według tych zasad umieszczanie podpór na osi budowli uznawano za błąd. Niestety, ten oryginalny układ nie przetrwał – podpory zostały usunięte podczas późniejszych przebudów, a pierwotne sklepienia zostały zastąpione płaskim stropem drewnianym, a później stropem żelbetowym, co miało miejsce podczas gruntownej przebudowy w latach 70. XX wieku.

W przyziemiu północnej wieży kolegiaty zachowały się drzwi, na których w 1617 roku podpisało się czterech hejnalistów miejskich. Napis, znany z rysunku Stanisława Wyspiańskiego, jest obecnie coraz słabiej czytelny.

Organy

Organy znajdujące się w bazylice kolegiackiej św. Małgorzaty, zbudowane zostały w 1978 roku przez wybitnego organmistrza Włodzimierza Truszczyńskiego. Instrument ten charakteryzuje się bogatą paletą brzmień, które pozwalają na wykonywanie różnorodnych utworów liturgicznych oraz koncertowych.

Dyspozycja instrumentu przedstawia się następująco:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Flet Kryty 8′	1. Bourdon 16′	1. Flet drewniany 8′	1. Pryncypał 16′
2. Gemshorn 8′	2. Pryncypał 8′	2. Flet rurkowy 4′	2. Subbas 16′
3. Pryncypał 4′	3. Flet rurkowy 8′	3. Pryncypał 2′	3. Oktawa 8′
4. Kwintadena 4′	4. Salicet 8′	4. Nasard 1 1/3′	4. Flet 8′
5. Sesquialtera 2x	5. Oktawa 4′	5. Cymbel 3x	5. Oktawa 4′
6. Róg nocny 2′	6. Flet prosty 4′	6. Vox humana 8′	6. Mixtura 5x
7. Oktawa 1′	7. Kwartan 2x		7. Puzon 16′
8. Mixtura Acuta 4x	8. Flet leśny 2′		8. Clairon 4′
9. Regał 16′	9. Mixtura 5-6x
10. Szałamaja 8′	10. Trompet 8′

---

Oceń: Bazylika kolegiacka św. Małgorzaty w Nowym Sączu

---