Parafia Ewangelicko-Augsburska Nowy Sącz-Stadło

---

Historia

Czasy reformacji

W Nowym Sączu reformacyjne idee docierają w niezwykle szybkim tempie, co jest związane z bliską lokalizacją Spisza, gdzie to już w 1520 roku, dzięki wpływom węgierskiego możnowładcy Jerzego Turzo, rozpoczyna się proces reformacji. Warto zaznaczyć, że z tego regionu pochodzi znana postać – Jan Sandecki, ewangelicki teolog, drukarz oraz działacz, który po raz pierwszy zetknął się z nauką ewangelicką w Nowym Sączu. W ciągu XVI wieku Ewangelickie kościoły powstały w wielu miejscowościach Sądecczyzny. Znajdowały się one m.in. w Bobowej, Chomranicach, Czchowie, Gorlicach, Jakubkowicach (dzisiejsza Łososina Dolna), Męcinie, Rożnowie oraz Wielogłowach.

W połowie XVI wieku w Nowym Sączu, wśród protestantów, przewagę uzyskali ewangelicy wyznania augsburskiego, czyli luteranie. To właśnie w tym mieście miało miejsce istotne wydarzenie – zjazd małopolskich luteran, który odbył się 8 lutego 1558 roku. Warto także wspomnieć, że znaczna część sądeckich posłów oraz kasztelanów należała do wyznania ewangelickiego.

Konwersje na arianizm i kontrreformacja

Na początku XVII wieku swoją działalność zainaugurował Stanisław Farnowski, wyznawca dyteizmu. W Nowym Sączu pojawił się ariański zbór oraz szkoła, zamek sądecki stanowił miejsce nabożeństw. Wydarzenie z 1591 roku, kiedy to zburzono ewangelicki kościół w Krakowie, stało się punktem zwrotnym w historii polskiego protestantyzmu. Wkrótce po tym wydarzeniu nasiliły się działania kontrreformacyjne, co prowadziło do stopniowej likwidacji kolejnych ewangelickich parafii w tym regionie. „Na lada pozew, o lada co skazywano szlachtę kalwińską na grzywny, plebana tego wyznania na infamię, więzienie, a nawet śmierć”. Z niemal stu ewangelickich parafii w sądeckim regionie, tylko dwie przetrwały okres kontrreformacji, a były to Jodłówka (Szczepanowice) z rokiem upadku wskazywanym na 1808 lub 1809.

Kolonizacja józefińska

We wrześniu 1772 roku Nowy Sącz znalazł się pod kontrolą Imperium Habsburgów. Cesarz Józef II podjął decyzję o konieczności zasiedlenia Galicji niezależnie od konfensji religijnej, co przyczyniło się do narodzin idei kolonizacji józefińskiej. Od 1781 roku w Stadłach zaczęli osiedlać się osadnicy niemieccy, a w 1786 roku istniejąca kaplica została przekształcona w kościół ewangelicki, który stał się miejscem spotkań parafialnych.

Życie sądeckich parafii od XIX w. do II Wojny Światowej

Nowy Sącz

30 października 1800 roku ewangelicy z Nowego Sącza i okolic nabyli opuszczone zabudowania poklasztorne, które straciły znaczenie z powodu kasaty józefińskiej. Pawilon dawniej służący jako kaplica Przemienienia Pańskiego oraz sąsiadujące budynki stały się siedzibą parafii, w której zaczęto odprawiać nabożeństwa. Zbór w Nowym Sączu został formalnie wydzielony w 1802 roku, kiedy to poświęcono Kościół Przemienienia Pańskiego. Obie parafie ewangelickie przynależały do struktury Kościoła ewangelickiego austriackiej Przedlitawii i były częścią senioratu zachodniego superintendentury lwowskiej. Wówczas parafia nowosądecka liczyła około 1100 wiernych, prowadziła własną szkołę oraz niosła pomoc ubogim. W 1869 roku rada parafialna postanowiła utworzyć zbór filialny w Strzeszycach-Żbikowicach, który również uzyskał swoją szkołę. W 1893 roku powołano nowy zbór w Krynicy, obsługiwany przez duchownych z Nowego Sącza. Po zakończeniu I Wojny Światowej obie parafie przystały w 1920 roku do Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce. W 1926 roku w Nowym Sączu założono Polskie Towarzystwo Ewangelickie, a parafianie polskiego pochodzenia oraz spolonizowani Niemcy podejmowali walkę o polskie nabożeństwa. W 1930 roku parafia ewangelicka w Nowym Sączu była gospodarzem obchodów Dni Kościoła z okazji 400-lecia konfesji augsburskiej.

Stadła

W 1850 roku zgromadzenie parafialne zdecydowało o utworzeniu zbioru filialnego w Gołkowicach, w pobliżu powstała także szkoła wyznaniowa. W 1889 roku ewangelicy w Stadłach podjęli się trudu budowy nowej szkoły. Rok 1945 przyniósł dramatyczny koniec dla wielu parafii związanych z przesiedleniem ludności niemieckiej, co spowodowało znaczący spadek liczby parafian – była to najniższa liczba od czasów kontrreformacji.

Czasy współczesne

W 1948 roku kościół Przemienienia Pańskiego przeszedł gruntowną odbudowę po zniszczeniach wojennych, a jego poświęcenie miało miejsce w tym samym roku. Dwa lata później, rada parafialna postanowiła utrzymać w nazwie drugi człon, w efekcie czego powstała parafia Nowy Sącz-Stadło. W tym okresie nowosądecka wspólnota stała się filiałem krakowskiej parafii ewangelickiej, co trwało aż do 1998 roku.

W 2008 roku biskup Tadeusz Szurman dokonał rekonsekracji kościoła w Stadłach, który po rekonstrukcji obecnie mieści się w Sądeckim Parku Etnograficznym. Początkowo, po odzyskaniu statusu parafii, nowosądecki zbór liczył jedynie kilkunastu wiernych. Już na początku 2009 roku przystąpiono do prac remontowych zabudowy kościelnej oraz zamontowano nowe dzwony.

W 2015 roku w ramach działaności parafii w budynku kościoła zainaugurowano Dom Historii, co stanowi ważny krok w kierunku upamiętnienia lokalnej tradycji. Remont budynku kościoła kontynuowany jest od 2018 roku.

Nabożeństwa organizowane w kościele są dostępne dla wszystkich zainteresowanych i odbywają się w każdy weekend o godzinie 10:00 przy ulicy Pijarskiej 21.

W 2023 roku parafia zainaugurowała prowadzenie comiesięcznych nabożeństw w Rzeszowie. Pierwsze z tych związanych z nową inicjatywą miało miejsce 3 grudnia i zostało odprawione przez ks. Dariusza Chwastka w rzymskokatolickiej kaplicy Ojców Dominikanów, mieszczącej się przy ul. Dominikańskiej 15. W trakcie inauguracji zgromadziło się 6 wiernych, a celem działań w Rzeszowie jest utworzenie nowej parafii w tym mieście.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska Nowy Sącz-Stadło

---